Ένα εκλεκτό τμήμα του Ελληνισμού ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου, μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η άλωση της Τραπεζούντας το 1461 από τους Οθωμανές δεν τους αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό. Μπορεί να αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού, αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα.
Η οικονομική τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο.
Το 1908 ήταν μια χρονιά - ορόσημο για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη χρονιά αυτή εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε στον περιθώριο τον Σουλτάνο. Πολλές ήταν οι ελπίδες που επενδύθηκαν στους νεαρούς στρατιωτικούς για μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της θνήσκουσας Αυτοκρατορίας.
Σύντομα, όμως, οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Οι Νεότουρκοι έδειξαν το σκληρό εθνικιστικό τους πρόσωπο, εκπονώντας ένα σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών και εκτουρκισμού της περιοχής, επωφελούμενοι της εμπλοκής των ευρωπαϊκών κρατών στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ελληνικό κράτος, απασχολημένο με το «Κρητικό Ζήτημα», δεν είχε τη διάθεση να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο με την Τουρκία.
Οι Τούρκοι με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους» εκτοπίζουν ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού στην αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα, μέσω των λεγόμενων «ταγμάτων εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού»). Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο στρατό. Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες.
Αντιδρώντας στην καταπίεση των Τούρκων, τις δολοφονίες, τις εξορίες και τις πυρπολήσεις των χωριών τους, οι Ελληνοπόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1916, οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν κατάφερε ο Σουλτάνος σε 5 αιώνες το πέτυχε ο Κεμάλ σε 5 χρόνια!
Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».
Στις 19 Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα για να ξεκινήσει τη δεύτερη και πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των γερμανών και σοβιετικών συμβούλων του. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 οι Ελληνοπόντιοι που έχασαν τη ζωή τους ξεπέρασαν τους 200.000, ενώ κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 350.000.
Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην Ελλάδα. Με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση του καθημαγμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους και άλλαξαν τις πληθυσμιακές ισορροπίες στη Βόρειο Ελλάδα.
Με αρκετή, ομολογουμένως, καθυστέρηση, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα στις 24 Φεβρουαρίου 1994 την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού.
ΠΗΓΕΣ
1.Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και στοιχεία που θα αντλήσετε από τα παρακάτω κείμενα να απαντήσετε στις ερωτήσεις:
Α) Για ποιους λόγους επιβλήθηκε μεθοδευμένη εξόντωση στους Έλληνες του Πόντου; (1916-1923)
Β) Γιατί η μεθοδευμένη εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου μπορεί να χαρακτηριστεί γενοκτονία;
Α. [Η ιστορία του Πόντου]
Ο Πόντος μπήκε στο επίκεντρο της άλλης ελληνικής ιστορίας και της άλλης ελληνικής πρότασης, το 1916.
Τότε άρχισε η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ των Ελλήνων του Πόντου. Η γενοκτονία αυτή, ήταν αποτέλεσμα της σύμπτωσης των συμφερόντων του τούρκικου εθνικισμού και του γερμανικού κεφάλαιου. Γιατί ο πρώτος έβλεπε, σαν μόνο τρόπο κυριαρχίας στην περιοχή, τη βιολογική εξόντωση των ντόπιων πληθυσμών ενώ το γερμανικό κεφάλαιο εποφθαλμιούσε την αγορά και τις πρώτες ύλες της Μικρασίας.
Απάντηση σ’ αυτή την πρακτική των Τούρκων, υπήρξε η ανάδυση ενός αυθόρμητου εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος σε δύο επίπεδα. Πρώτα στα βουνά με τη μορφή της ένοπλης αντίστασης και κατόπιν πολιτικά.
Πάνω από 2.000 βγήκαν στα βουνά. Τα κύρια κέντρα του πολιτικού κινήματος ήταν:
η Τραπεζούντα, η Μασσαλία της Γαλλίας και το Βατούμ.
Στην Τραπεζούντα δημιουργήθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση του Πόντου απ’ τους Ρώσους, η ΠPOΣΩΡΙΝΗ KYBEPNHΣΗ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ με πρώτο Έλληνα κυβερνήτη τον κ. Θεοφύλακτο. Η ηγετική φυσιογνωμία στην Τραπεζούντα ήταν ο δεσπότης Χρύσανθος Φιλιππίδης.
Στη Μασσαλία, ο πυρήνας των Ποντίων επαναστατών ήταν συσπειρωμένος γύρω από τον Κ. Κωνσταντινίδη, τον πιθανότερο πρόεδρο της παρ’ ολίγον Ποντιακής Δημοκρατίας. Στο Βατούμ ήταν η έδρα της «Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων του Πόντου», που ήταν ουσιαστικά εξόριστη κυβέρνηση.
Πηγή: http://eleftheros-pontos.blogspot.com/2007/07/e.html
Β. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Οι Έλληνες του Πόντου πριν το Γενικό Πόλεμο του 1914 ανέρχονταν σε 700.000 κατοίκους. Αριθμός που αναγνωρίσθηκε επίσημα από την κυβέρνηση του Κιαμήλ πασσά.
Η στατιστική της Μαύρης Βίβλου, η οποία εκδόθηκε από το Κεντρικό Συμβούλιο του Πόντου στα 1922 αναφέρει:
Οι σφαγέντες και οπωσδήποτε εξολοθρευθέντες Ελληνες του Πόντου από το 1914 μέχρι το 1922 ανέρχονται εις τους εξής αριθμούς:
Περιφέρεια Αμασείας 134.078
Περιφέρεια Ροδοπόλεως 17.479
Περιφέρεια Χαλδείας – Κερασούντας 64.582
Περιφέρεια Νεοκαισαρείας 27.216
Περιφέρεια Τραπεζούντας 38.435
Περιφέρεια Κολωνίας 21.448
Σύνολο 303.238
Μέχρι την Ανοιξη του 1924 το τραγικό μαρτυρολόγιο
των Ποντίων περιέλαβε ακόμα 50.000 νεομάρτυρες στην πλειοψηφία τους γυναικόπαιδα.
«Η εις ανθώπινον υλικόν απώλεια των Ποντίων
δύναται να υπολογισθεί από του Γενικού πολέμου μέχρι Μαρτίου 1924 εις τριακοσίους
πεντήκοντα τρεις χιλιάδες φονευθέντας απαγχονισθέντας και αποθανόντας εκ
πείνης, ασθενειών και κακουχιών.»
«ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ» Γ. Κ. Βαλαβάνης, σελ. 23 – 24
(σ.σ. Δηλαδή το 50% του πληθυσμού)
Έρευνα Γιάννης Μπάνιος
Πηγή: http://www.pontos-stuttgart.de/pontos_istoria/genika.htm
2. [ Οι διώξεις ]
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία του ιστορικού παραθέματος να κάνετε λόγο για τις μεθόδους διώξεων κατά των Ελλήνων του Πόντου στο διάστημα 1914-1924 και για το στόχο της μεθοδευμένης αυτής εξόντωσης.
Καθ’ ον χρόνον οι εξ Αμισού εξόριστοι είχον φθάσει εις την Σεβάστειαν, συνέβη τούτο το δραματικόν επεισόδιον, ένα από τα πολλά που συνέβησαν κατά τας φοβέρας εκείνας ημέρας και το καθέν των οποίων αποτελεί μιαν πτυχήν, μιαν σελίδα ή ένα κεφάλαιον της ελληνικής τραγωδίας, με σκηνήν θεάτρου τον Πόντον. Ο έτερος των δύο αυτών νέων κατήγετο από την Κερασούντα και ειργάζετο εις την Αμισόν, ηγνόει δε πα¬ντελώς την τύχην της οικογενείας του. Και έξαφνα, όταν έφθασεν εις τηνΣεβάστειαν εις έναν εκεί καταυλισμόν απαγομένων διέκρινε την μητέρα του, η οποία δνσκόλως τον ανεγνώρισε. Τι επηκολούθησεν ημπορεί εύκολα κανείς να το διανοηθή. [...] Και μετ’ολίγον πάλιν άλλη βαθύτερα συγκίνησις. Μητέρα και γυιος ηκολούθησαν, χωριστά, τον δρόμον προς τον τόπον της εξορίας του ο καθείς. Επέζησαν; Ποιος το ξέρει; Απλήν ιδέαν των συμβάντων εις τον Πόντον παρέχον τα επίσημα κείμενα, μερικαί συζητήσεις εις την αγγλικήν Βουλήν και μερικά άλλα έγγραφα περιγράφοντα το τρομερόν μαρτύριον των ελληνικών πληθυσμών.
«Πληροφορούμεθα», έγραφε προς την Κοινωνίαν των Εθνών, ο πρόεδρος του Πανπο-ντιακού συνεδρίου Κωνσταντινίδης, «από την Μασσαλίαν, την πλήρη καταστροφήν της πλούσιας περιοχής της Αμισού, εις την οποίαν 37 ειρηνικά χωριά ενεπρήσθησαν από τους Τούρκους μαζί με τον πληθυσμόν των. Ταυτοχρόνως συνελήφθησαν όλοι οι άνδρες από ηλικίας 15 μέχρι 50 ετών της πόλεως ταύτης δια να εκτοπισθούν τάχα εις το εσωτερικόν. Ωδηγήθησαν όμως καθ’ ομίλους 40-50 εις μικράν απόστασιν, όπου και εθανατώθησαν οι πρώτοι όμιλοι. Από μιαν ομάδα 800 Ποντίων περίπου, τους οποίους ενέκλεισαν εις έναν σταύλον, εις τον οποίον έθεσαν κατόπιν πυρ, ηδυνήθησαν να διασωθούν από τας φλόγας 60 περίπου άτομα και αυτά όμως τα εσκότωσαν δια πυροβολισμών οι δήμιοι των. [...] Τα αναφερόμενα ανωτέρω γεγονότα επιβεβαιώνονται από αμερόληπτους μάρτυρας (ιδία Αμερικανούς) και αναφέρονται και από μεγάλας εφημερίδας, όπως ο «Χρόνος» των Παρισίων (ιδία εις το φύλλον του της 11ης Ιουλίου 1921), ως είναι δε γνωστόν η εφημερίς αυτή δεν δύναται να κατηγορηθή επί μεροληψία υπέρ των Ελλήνων.
Εξ άλλου, ανατολικώτερον εις την Κερασούντα, ανθούσαν άλλοτε πόλιν, κυψέλην δε δραστηριότητος χάρις εις τον εργατικόν της ελληνικόν πληθυσμόν, διεπράχθησαν αφάνταστα πράγματα, ώστε να θεωρηθή ότι αυτή έχει μέχρι της στιγμής υποστή τας μεγαλυτέρας δοκιμασίας από κάθε άλλην.
Ο δήμαρχος-δολοφόνος Οσμάν αγάς, ο καταστάς διάσημος αφ’ ότου (οργάνωσε τας σφαγάς των Αρμενίων, και ο οποίος δεν ήτο παρά ένας αγράμματος βαρκάρης, συνήθροισεν όσους απέμειναν από τους προηγουμένους διωγμούς ηλικίας 15-55 ετών. Τους εξετόπισεν εις απόστασιν 400-500 χιλιομέτρων προς τας άξενους περιοχάς του Κουρδιστάν, με τον σκοπόν να εξοντώση καθ’ οδόν το μεγαλύτερον μέρος. Ήδη γνωρίζομεν εκ πικράς πείρας τι κρύπτεται υπό τον χαρακτηρισμόν «εκτοπισμός» και δικαίως εχαρακτήρισαν ως «λευκάς σφαγάς» τον τρόπον αυτόν της βραδείας εξοντώσεως ολοκλήρων πληθυσμών.
Με θλίψιν αναμιμνησκόμεθα όλης αυτής της άλλοτε ευδαιμονούσης περιοχής, εις την οποίαν η τουρκικήσκληρότης και αγριότης κατέσπειρε την καταστροφήν και την ερήμωσιν. [...] Μη αρκούμενοι εις τόσα εγκλήματα, αφού απήγαγον όλους τους άνδρες εστράφησαν προς τας γυναίκας και τα παιδιά μετά μεγαλύτερος αγριότητος, ή εις το παρελθόν. [...]
Αι δυνάμεις του κακού επιδιώκουν την εξαφάνισιν εις όλας αυτάς τας περιοχάς, την εξόντωσιν του απομένοντος ελληνικού πληθυσμού από την γην ταύτην των προγόνων του από της αρχαιότατης εποχής και εις την οποίαν απετέλει το μόνον στοιχείον ακμής προόδου και πολιτισμού.
Φοβεραί ήσαν επίσης αι ανακοινωθείσαι προς την Κοινωνίαν των Εθνών τον Νοέμβριον του 1921 λεπτομέρειαι των διαπραχθεισών παρά των Τούρκων ωμοτήτων εις διαφόρους περιοχάς του Πόντου τον Ιούλιον του 1921.
Εις το ορφανοτροφείον της Μπάφρας, ανεφέρετο χαρακτηριστικώς, 17 ορφανά αφέθησαν να αποθάνουν από την πείναν και άταφα παρέμειναν επί ημέρας. Μόνον δε όταν ήρχισεν η αποσύνθεσις των πτωμάτων, αι τουρκικαί αρχαί διέταξαν την ταφήν εις τον κοινόν λάκκον. Αλλά, προηγουμένους, δεμένα με σχοινιά, έσυραν εις τους δρόμους τα πτώματα των μικρών αυτών μαρτύρων.
Αλλά μήπως θα εσταματούσαν έως εδώ τα φοβερά μαρτύρια των Ελλήνων του Πόντου;
Χ. Αγγελομάτης, Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, Το έπος της Μ. Ασίας, εκδ. Εστία, Αθήνα 2005
ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
1915: [σελ. 253], γενοκτονία Αρμενίων(
1916-1923: [σελ. 25], γενοκτονία Ποντίων
1913: [σελ. 253], ζουν στον Πόντο 607.000 Έλληνες
μέχρι το 1923: [σελ. 253], θανατώνονται περισσότεροι από 353.000 Πόντιοι, περισσότερο από το 50% του πληθυσμού.
15 Μαΐου 1919: [σελ. 254], ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει τη Σμύρνη
19 Μαΐου 1919: [σελ. 254], ο Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα
24 Ιουλίου 1923: [σελ. 254], Συνθήκη Λοζάνης
30 Ιανουαρίου 1923 :[σελ. 254], Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών
1914-1924: [σελ. 254], ο παρευξείνιος ελληνισμός εξοντώνεται, διασπείρεται
